CSR Executive Masterclasses: Mondiale ontwikkelingen

Op wereldniveau is een aantal belangrijke ontwikkelingen gaande. Mondialisering, zowel op politiek, juridisch, cultureel en economisch vlak, zet zich onverminderd voort. Economieën zijn in toenemende mate met elkaar verbonden. De wereldeconomie is vanuit dit perspectief bezien kwetsbaar. Ondernemingen zijn naarstig op zoek naar nieuwe markten van waaruit zij hun groei kunnen realiseren en hun concurrentiepositie kunnen versterken. De vier grote opkomende landen Brazilië, Rusland en voornamelijk India en China, zijn hierbij favoriet.

Deze zogenaamde BRIC-landen groeien in economisch opzicht onstuimig. Het voordeel van de economische groei is dat de afzetmogelijkheden in deze landen toenemen en dat de schrijnende armoede meer effectief in deze landen kan worden bestreden. Er is echter ook een keerzijde. Als de snelle economische groei niet op een duurzame manier tot stand komt, dan zal dit binnen afzienbare tijd zelfs op mondiaal niveau zeer ernstige gevolgen hebben. De natuurlijke hulpbronnen zullen, gezien de enorme bevolkingsomvang van deze vier landen, versneld uitgeput raken en de bodem-, lucht- en watervervuiling zullen nog dramatischer toenemen.

Bij ongewijzigd beleid, althans zo is de inschatting, is over dertig jaar mondiaal de beschikbaarheid van vernieuwbare hulpbronnen (hout, vis, zoet water, schone lucht, bodemvruchtbaarheid) ernstig in gevaar. Door onder andere water-, bodem- en luchtvervuiling, ontbossing, versnippering van natuurgebieden, overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen en klimaatverandering neemt de biodiversiteit af. Naast de grote ecologische schade zal dit ook sociale en economische gevolgen hebben. Internationale spanningen en conflicten liggen hiermee op de loer. De vier zojuist ontwaakte reuzen streven vanzelfsprekend naar meer welvaart, maar ook naar een economische en politieke gelijkwaardige positie. Voor de wereldeconomie biedt dat kansen, maar ook bedreigingen. Uit onderzoek van professor Robert Shiller van Yale University blijkt een diepgewortelde angst voor de opkomende markten. De economische vooruitgang van China, India en andere opkomende landen met grote reservoirs aan goedkope arbeidskrachten maakt mensen, volgens Shiller, bang. Bang voor het verlies van hun baan en voor de toekomst van hun kinderen in de wereld waarin zij moeten concurreren met de allerarmsten. Deze angst wordt gevoed door het feit dat het niet meer alleen gaat om de traditionele verplaatsing van laaggeschoold werk, maar dat het nu ook betrekking heeft op de verplaatsing van hooggekwalificeerde banen. Het betreft hierbij vooral banen in de informatietechnologie, maar ook de onderzoeks- en innovatieafdelingen van multinationals worden, langzaam maar zeker, verplaatst naar deze landen. De angst is, volgens Shiller, echt en diepgeworteld en kan leiden tot contraproductieve protectionistische maatregelen. Shiller: “Dat mogen we niet laten gebeuren. De opkomende landen doen niets laakbaarder dan streven naar gelijkwaardigheid met de geavanceerde landen. Het is van moreel en praktisch levensbelang dat zij daarin slagen”. Je kunt mensen, met andere woorden, hun behoefte aan economische ontwikkeling niet ontzeggen.

“De opkomende landen doen niets laakbaarders dan streven naar gelijkwaardigheid…”

De ruim 2,5 miljard inwoners van deze vier landen zullen, naar mate het hen individueel economisch beter voor de wind gaat, een steeds groter deel van de kleiner wordende koek voor zich opeisen. De energiebehoefte van China leidt nu al tot een gigantische druk op de beschikbare olie- en gasvoorraden. De uitstoot van broeikasgassen zal mede hierdoor nog forser groeien, met klimatologische veranderingen (‘global warming’) als gevolg. Volgens de World Energy Outlook, een publicatie van het Internationale Energie Agentschap (IEA), een agentschap van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), zal de vraag naar energie tot het jaar 2030 met 60% stijgen ten opzichte van het niveau van 2002. Ook de uitstoot van kooldioxide zal met dit percentage toenemen. Zelfs als regeringen een milieuvriendelijker beleid voeren, zal deze verwachte stijging aan broeikasgassen slechts met 10% verminderd kunnen worden, zo schrijft het IEA. De toename van het gebruik van fossiele brandstoffen, vooral steenkool, komt voor tweederde voor rekening van de zich ontwikkelende landen waar de economische groei samenvalt met een grote bevolkingstoename, waaronder China en India.

Mondiaal gezien is zeker ook van belang te vermelden dat op dit moment rond de 1,2 miljard mensen moeten rondkomen van rond de 1 US dollar per dag. Bovendien lijden tegen de 800 miljoen mensen honger. Dit zijn schokkende cijfers. Voorkomen moet worden dat deze vraagstukken zich nog verder in negatieve zin ontwikkelen. Het is niet alleen moreel verwerpelijk als wij ons niet om onze medemens bekommeren, maar ook vanuit het eigen belang is het noodzakelijk dat er duurzame oplossingen worden gevonden. Het krampachtig dichttimmeren van de Zuid-Europese grenzen en de grens tussen de Verenigde Staten en Mexico zal de vlucht van arme mensen naar de rijkere delen in de wereld niet kunnen stoppen. Daarvoor zijn structurele maatregelen noodzakelijk. Daar is ook de Verenigde Naties van overtuigd, gezien de overeengekomen Millenniumdoelstellingen. Ook Nederland wordt de komende decennia voor bijzondere uitdagingen gesteld. De voortgaande mondialisering biedt tal van kansen, maar legt ook een druk op onze concurrentiekracht. De krapte op de arbeidsmarkt is nu al goed voelbaar, maar zal als gevolg van ontgroening en vergrijzing de komende jaren verder toenemen. De sociale cohesie wordt in achterstandswijken verder op de proef gesteld als gevolg van het hoge aantal drop-outs uit het onderwijssysteem en de daarmee samenhangende mismatch met de arbeidsmarkt. Nederland heeft dringend behoefte aan gekwalificeerde arbeidskrachten om de constante groei van de economie te kunnen bewerkstelligen. Religieuze, etnische en sociaal-culturele verschillen verrijken ons land enerzijds, maar zorgen anderzijds voor uitdagingen op het gebied van leefbaarheid en integratie. Bovendien voelt een toenemend aantal burgers van ons land zich onveilig en bedreigd door de veranderingen die zich op religieus en sociaal-cultureel vlak voordoen. De meerderheid van de Nederlanders is echter tevreden over de kwaliteit van de Nederlandse samenleving. Om ons land ook in de komende decennia leefbaar te houden, dienen in de nabije toekomst keuzes gemaakt te worden. Hoe versterken wij de kwaliteit van het onderwijs en beperken wij de schooluitval? Wat is er voor nodig om de samenhang tussen de verschillende bevolkingsgroepen te bevorderen? Hoe zorgen wij ervoor dat de kloof tussen rijk en arm in ons land niet verder wordt vergroot? Wat betekent de verdergaande individualisering en vergrijzing voor ons land? En hoe bevorderen wij het betrokken burgerschap in wijken en buurten?

Kortom, op wereldwijd en op nationaal niveau vragen tal van prangende vraagstukken om een duurzame oplossing.